Είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό για τις ιστορικές σπουδές να εμφανίζονται νέες, δυνατές και ξεκάθαρες ιστορικές γραφίδες στους κόλπους της. Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν μία τέτοια γραφίδα συνδυάζει όλες τις άλλες αρετές, που μπορεί να συμπεριλαμβάνει ένας ιστορικός: ενδελεχής κι αέναη διατριβή με τις πρωτογενείς πηγές, κριτικός νους, αξιολογική απόφανση κι ισχυρή αφαιρετική σχηματοποίηση των δευτερογενών πηγών, διαυγέστατα συμπεράσματα με ακριβείς κρίσεις και σαφείς θέσεις, άριστη περιδιάβαση των θεωρητικών συζητήσεων και της ιστορίας της ιστοριογραφίας... Μία τέτοιου είδους γραφίδα είναι αυτή του νέου ιστορικού Κυριάκου Μαυροειδέα, ο οποίος μας παραδίδει τα ιστορικά διαπιστευτήριά του με μία τριλογία ιστορικών δοκιμίων, που αφορούν το ευρωπαϊκό κι ελληνικό περιβάλλον του 19ου αιώνα, τον καιρό που ξέσπασε, πέτυχε και αγωνίστηκε να ορθοποδήσει η Ελληνική Επανάσταση. Η πρώτη εντύπωση από την παρακολούθηση της εκδίπλωσης της ιστορικής σκέψης του συγγραφέα προκαλεί έκπληξη για το δυναμισμό του λόγου, τις περιεκτικές αναλογίες, το ολόπλευρο, πολυεποπτικό κτίσιμο της ιστορικής εικόνας των φαινομένων και των προσωπικοτήτων, που αναλύει. Το Ευρωπαϊκό Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815), η κοινωνική, πολιτική και στρατιωτική κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, ο ρόλος και οι στόχοι του Ιωάννη Καποδίστρια για το Ελληνικό Κράτος καθώς και οι ζυμώσεις του με την ευρωπαϊκή διπλωματία αναλύονται με αριστοτεχνικό τρόπο. Στα παρόντα δοκίμια επανατίθενται ερωτήματα σχετικά με αφορισμούς για την a priori ανθελληνικότητα του Αυστριακού πρίγκιπα Μέτερνιχ, ανακύπτουν οι οθωμανο-
τουρκικές αιτιάσεις για τα κίνητρα της ίδρυσης της Φιλικής Εταιρίας, επισημαίνεται η σημασία της οθωμανοαιγυπτιακής- σύγκρουσης και του οθωμανο-ιρανικού πόλεμου στο Ελληνικό Ζήτημα, ανασύρεται στο προσκήνιο η χρήση των Γαλλικών στρατευμάτων του Maison από τον Καποδίστρια ως μέσο διπλωματικής πίεσης στο Σουλτάνο, αφήνονται ορθολογικοί υπαινιγμοί για τα ευρωπαϊκά διπλωματικά συμφέροντα να δολοφονηθεί ο Καποδίστριας. Αυτές, κι αρκετές άλλες, μικροϊστορικές επιλογές του Μαυροειδέα αποτελούν έμμεσες, αλλά κοφτερές, ιστορικές κρίσεις του ταλαντούχου συγγραφέα, για να συγκροτηθεί μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με το ιστορικό περιβάλλον και την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης 200 χρόνια μετά το ξέσπασμά της. Ωστόσο, με τα δοκίμια αυτά διανοίγονται και οι μακροϊστορικοί ορίζοντες του αναγνώστη πέρα από τη διάχυση άπλετου φωτός σε ιστορικές συγκυρίες, που δεν έχουν προσεχθεί ιδιαίτερα. Από τη μία μεριά, μέσα από το πολιτισμικό υπόβαθρο των κεντροευρωπαίων, την καθημερινότητα των ευγενών και τις πεποιθήσεις των βιεννέζων την περίοδο του Συνεδρίου της Βιέννης -αλλά και τη σκιαγράφηση των think tanks της ευρωπαϊκής σκακιέρας- διαφωτίζονται πλήρως ιστορικοί όροι του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα όπως ο φιλελευθερισμός, ο ιακωβινισμός, ο καρμποναρισμός, ο συντηρητισμός, η εθνική συνείδηση. Από την άλλη μεριά, από την παρουσίαση της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από τα μάτια των Οθωμανών, στην οποία μας στρέφουν το φακό τους τα δοκίμια, είμαστε σε θέση να εισδύσουμε στα ερμηνευτικά ερωτήματα για το κατά πόσο η Ελληνική Επανάσταση ήταν εθνική, θρησκευτική, αντι-οθωμανική. Κι αυτό γίνεται από το συγγραφέα με ομαλό, ρέοντα τρόπο, καθώς αφήνονται οι ίδιες οι πρωτογενείς πηγές να μιλήσουν στις αναγνώστριες και στους αναγνώστες. Ασφαλώς το ίδιο το κείμενο με επαγωγικό, αλλά διακριτικό, όπως οφείλει το άτεγκτο, διαυγές και πολυεστιακό μάτι του ιστορικού να βλέπει, τρόπο παίρνει θέση. Κι η θέση αυτή, πέρα από ψύχραιμη, είναι και απόλυτα πλαισιωμένη από τη βαθυστόχαστη μελέτη του Μαυροειδέα, που διυλίζει με μαεστρία τις αποφάνσεις των πρωτογενών και των δευτερογενών πηγών του.