Σύντομο Γλωσσάριο Ρωμαϊκών Όρων (του Α΄μ.Χ. αι.)
Φωτάκης Κωνσταντίνος Τ.
Bookstars Εκδόσεις - Free Publishing


Την ιδέα για το σύντομο αυτό ‘λεξικό’ τη συνέλαβα κατά τη μετάφραση και το σχολιασμό των Χρονικών του Τάκιτου, μιας από τις κύριες πηγές μας για την πρώιμη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο (στην οποία και συμπεριλαμβάνεται). Τα Χρονικά καλύπτουν την εποχή από το θάνατο του Αυγούστου (14 μ.Χ.) μέχρι τα τέλη περίπου της εποχής του Νέρωνα (το σωζόμενο κείμενο διακόπτεται δυο χρόνια πριν, στα 66 μ.Χ.). Έτσι το γλωσσάριο επικεντρώνεται κυρίως σε εκείνη την εποχή, περίπου το πρώτο ήμισυ του Α΄ μ.Χ. αι..
Πρέπει να τονιστεί ότι το μικρό αυτό βιβλίο δεν αποσκοπεί να καλύψει όλες τις πτυχές του αντικειμένου του, ούτε είναι λεπτομερές. Αντίθετα,
σκοπός του είναι μέσα από τις σελίδες του να δώσει επιλεκτικά μια αρχική γενική ιδέα για το ρωμαϊκό κόσμο (ενδεικτική συχνά και της νοοτροπίας των κατοίκων του) και να αποτελέσει μια πρώτη εισαγωγή
σε αυτόν για το μέσο αναγνώστη. Σε αυτό το πλαίσιο και υπό το ίδιο πνεύμα επισυνάπτεται στο τέλος προσάρτημα με κάποια από τα κυριότερα μνημεία της πόλης της Ρώμης εκείνη την εποχή.
Αγώνες του Αιώνα. Ludi Saeculares. Οι αγώνες αυτοί διεξάγονταν στη Ρώμη στο τέλος κάθε saeculum. Αυτό ενοείτo σαν το μέγιστο χρονικό διάστημα που μπορούσε να διαρκέσει μια ανθρώπινη ζωή και κανονικά οριζόταν στα εκατό έτη (η λέξη μάλιστα στις νεολατινικές γλώσσες έχει εξελιχθεί να σημαίνει τον αιώνα). Οι τελευταίοι αγώνες πριν την εγκαθίδρυση της Αυτοκρατορίας είχαν εορτασθεί στα 149 ή 146 π.Χ., καθώς οι εμφύλιοι πόλεμοι είχαν εμποδίσει την κανονική τους τέλεση. Αλλά ο Αύγουστος, θέλοντας να τονίσει ότι μια καινούρια εποχή ανέτελλε, τους εόρτασε στα 17 π.Χ., βασιζόμενος σε ένα χρησμό της Σίβυλλας, που πρόσταζε την τέλεσή τους κάθε εκατό δέκα έτη, και τοποθετώντας τους πρώτους στα 456
π.Χ. (αντί στο παραδοσιακό 509 π.Χ.). Ωστόσο ο Κλαύδιος, επανερχόμενος στο εκατονταετές διάστημα, εόρτασε τα οκτακόσια έτη από κτίσεως Ρώμης στα 47 μ.Χ.. Όταν ο κήρυκας, κατά την παραδοσιακή διατύπωση, κάλεσε τον κόσμο να παρακολουθήσει αγώνες που κανείς ζωντανός δεν είχε δει και κανείς ζωντανός δεν θα ξανάβλεπε, προκλήθηκε θυμηδία,
καθώς ζούσαν ακόμα θεατές των αγώνων του 17 π.Χ. (Σουητώνιος, Κλαύδιος 21.2). Tα κατοπινά χρόνια ίσχυσαν και τα δυο συστήματα υπολογισμού της
ημερομηνίας των αγώνων. Ο Δομιτιανός (88 μ.Χ.) και ο Σεπτίμιος Σευήρος (204 μ.Χ.) ακολούθησαν τον Αύγουστο, ενώ ο Αντωνίνος ο Ευσεβής (148 μ.Χ.) και ο Φίλιππος ο Άραβας (248 μ.Χ.) ακολούθησαν τον
Κλαύδιο. Η παραμέλησή τους επί Χριστιανισμού θεωρήθηκε από τους ειδωλολάτρες μια από τις αιτίες της πτώσης της Αυτοκρατορίας. Έχει ενδιαφέρον το πρόγραμμα των αγώνων του Αυγούστου, που περιλάμβαναν θυσίες επί τρεις συνεχείς νύχτες στο Πεδίο του Άρεως (31 Μαΐου - 2 Ιουνίου) προς τις Μοίρες, την Ειλείθυια (Εκάτη) και τη Μητέρα Γαία
αντίστοιχα (αντί κατά την παράδοση στον Πλούτωνα και την Περσεφόνη) και στις αντίστοιχες μετά ημέρες στον Καπιτωλίνο και Παλατίνο λόφο προς τον
Καπιτωλίνο Δία, την Ήρα και τους Απόλλωνα και Άρτεμι. Θεατρικές παραστάσεις, ελληνικές ή λατινικές, παρουσιάζονταν μετά κάθε θυσία, όπως και από τις 5 ως τις 11 Ιουνίου, ενώ στις 12 διεξήχθησαν αρματοδρομίες και θηριομαχίες. Για τους αγώνες αυτούς ο Οράτιος έγραψε το Carmen Saeculare.
Αίδιλοι. Οι αίδιλοι (aedilis, από τη λέξη aedes, ‘κατοικία, ιερός χώρος, ναός’) ήταν αξιωματούχοι υπεύθυνοι για τη συντήρηση των δημοσίων κτιρίων, τη ρύθμιση των κρατικών εορτών και την επιβολή της δημόσιας τάξης στην πόλη της Ρώμης. Ήταν ανώτεροι των καοιαιστόρων και κατώτεροι των πραιτόρων. Υπήρχαν δυο ζεύγη αιδίλων, δυο αίδιλοι των πληβείων, προερχόμενοι από την κατώτερη κοινωνική τάξη, και δυο κουρουλικοί αίδιλοι, που λάμβαναν το όνομά τους από την κουρουλική δικαστική έδρα, όπου είχαν το δικαίωμα να καθίζουν (στους κούρουλους περιλαμβάνονταν οι πραίτορες και οι ύπατοι). Το αξίωμα συνήθως προτιμούσαν νεαροί άνδρες της Συγκλητικής τάξης που προτίθεντo να ακολουθήσουν το cursus honorum, την ορμητική ‘πορεία των αξιωμάτων’ προς την κορυφή της εξουσίας.
Ακατάλληλες ημέρες. Dies Nefasti (‘παράνομες, ακατάλληλες’ ημέρες). Αργίες, ημέρες κατά τις οποίες δεν συγκαλούνταν συνελεύσεις, τα δικαστήρια παρέμεναν κλειστά και η απονομή δικαιοσύνης από τους πραίτορες εθεωρείτο ασεβής πράξη - σε αντίθεση με τις Dies Fasti (‘νόμιμες, επιτρεπόμενες από τους θεούς’).\
Απελεύθερος. Libertus. Ένας πρώην δούλος, που είχε απελευθερωθεί νόμιμα, με την πράξη της χειραφέτησης (manumissio) από τον πρώην κύριό του (που στο εξής καλούταν προστάτης του - patronus). Αντίθετα από την αρχαία Ελλάδα, οι Ρωμαίοι απελεύθεροι κατείχαν δικαιώματα πολίτη, συμπεριλαμβανομένης της ψήφου. Ωστόσο δεν μπορούσαν να κατέχουν πολιτικά ή ιερατικά αξιώματα, ούτε να γίνουν Συγκλητικοί (τα παιδιά τους όμως μπορούσαν). Από την εποχή του Κλαύδιου χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα στην κρατική γραφειοκρατία και πολλοί από αυτούς απέκτησαν μεγάλες περιουσίες.
Απογραφή. Census. Η απογραφή των πληθυσμών σκόπευε κυρίως στην καλύτερη συλλογή των φόρων και αποτελούσε τακτικό εργαλείο των οργανωτικών Ρωμαίων για την αποτελεσματικότερη απόδοση των προσόδων κάθε επαρχίας. Επίσης κάθε πέντε χρόνια γινόταν απογραφή των Ρωμαίων πολιτών και της περιουσίας τους, και ακολουθούταν από την τελετή
της δημόσιας Κάθαρσης (βλ. λέξη). Η πιο διάσημη ίσως από τις απογραφές είναι αυτή της Ιουδαίας και της Συρίας από τον κυβερνήτη της τελευταίας Κυρήνιο, κατά τη διάρκεια της οποίας σύμφωνα με τον
ευαγγελιστή Λουκά (2.1 - 2.7) γεννήθηκε ο Χριστός.