Πρόλογος
Το βιβλίο Συμβουλευτική γονέων: Διαχείριση θανάτου και πέν-
θους αποτελεί έναν πρακτικό οδηγό συμβουλευτικής γονέων
και διδασκαλίας δεξιοτήτων για τη διαχείριση του θανάτου και
του πένθους σε παιδιά και εφήβους. Αποτελείται από 12 κεφά-
λαια και αναφέρεται σε βασικά θέματα που σχετίζονται με τον
θάνατο και το πένθος και με την αντιμετώπιση των βασικών δυ-
σκολιών που συναντούν οι γονείς και τα παιδιά τους σε αυτή
τη μεταβατική φάση της ζωής τους. Απευθύνεται σε ειδικούς,
οι οποίοι αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν τους γονείς και τα
παιδιά τους, αλλά και στους ίδιους τους γονείς, οι οποίοι επιθυ-
μούν να βρουν το νόημα που εμπεριέχει κάθε θάνατος και κάθε
πένθος και με αυτό να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους, τη
σχέση με το παιδί τους, αλλά και την ίδια τους τη ζωή. Τα κεφά-
λαια του βιβλίου ορίστηκαν σε 12, καθώς συμβολίζουν τις 6-12
συνεδρίες που ακολουθούνται στη συμβουλευτική διαδικασία
από συμβουλευτικούς ψυχολόγους. Ανάλογο αριθμό συνεδριών
προτείνουν και άλλες ψυχολογικές προσεγγίσεις στις οποίες δι-
δάσκονται τρόποι επικοινωνίας. Το διάστημα των 12 συνεδριών
(ουσιαστικά πρόκειται για διάστημα τριών μηνών με εβδομαδι-
αία συχνότητα συνεδριών) είναι αρκετό για την εκμάθηση των
δεξιοτήτων επικοινωνίας που είναι απαραίτητες στη συμβου-
λευτική θανάτου και πένθους (Χάϊντς, 2000).
Ως γονείς νιώθουμε ιστορικά συνδεδεμένοι με τις προηγού-
μενες γενεές, τους μεγαλύτερους και τους ηλικιωμένους, τους
δικούς μας γονείς που πρέπει να προφυλάξουμε, αλλά και εκεί-
νες, τις επόμενες γενεές, τα παιδιά μας, που πρέπει να προστα-
τεύσουμε. Η συμβουλευτική διαχείρισης θανάτου και πένθους
είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιδιότητας του γονέα, ο οποίος
πρέπει να μάθει να αντέχει, να περιέχει και ουσιαστικά να μάθει
να «μεταβολίζει» το άγχος των άλλων (και όχι μόνο το δικό του,
κυρίως αν βρίσκεται σε θέσεις ευθύνης). Σε αυτή τη φάση της
εξελικτικής πορείας ενός ζευγαριού, δηλαδή της απόκτησης και
ανατροφής παιδιών, η σχέση του ζευγαριού αλλάζει. Εισέρχεται
σε μια περίοδο αστάθειας, καθώς οι ρόλοι των συζύγων μετα-
σχηματίζονται για να περιλάβουν και τον ρόλο τους, ως γονιών.
Οι αναπόφευκτες αυτές αλλαγές μεταβάλλουν και την συζυγική
σχέση επιφέροντας πιέσεις. Δεν είναι μόνο οι νέοι ρόλοι που κα-
λούνται να παίξουν, αλλά και τα νέα καθήκοντα που πρέπει να
αντιμετωπίσουν ως γονείς που τους εισάγουν σε μια νέα περίο-
δο της ζωής τους. Η συναισθηματική πρόκληση για τους γονείς
με μικρά παιδιά είναι η αποδοχή του νέου μέλους στην οικο-
γένεια. Ένα ζευγάρι που πριν τα παιδιά είχε συνηθίσει να έχει
τον δικό του χρόνο για οικειότητα ξαφνικά κατακλύζεται από
τις απαιτήσεις ενός απόλυτα εξαρτημένου πλάσματος. Η ανα-
τροφή των παιδιών απαιτεί ένα τεράστιο δόσιμο του εαυτού. Η
πρόκληση για την σχέση του ζευγαριού έγκειται στη διατήρηση
της ποιότητας που είχε μέχρι τότε και όλα αυτά μέσα στη δίνη
των απαιτήσεων της γονεϊκότητας, της εργασίας και όλων των
άλλων εξωτερικών απαιτήσεων. Στη μέση ηλικία με εφήβους,
πολλοί γονείς μπορεί να χρειασθεί να αφιερώσουν περισσότερο
χρόνο και στους γονείς τους που γερνούν, ιδιαίτερα όταν εκεί-
νοι έχουν προβλήματα υγείας. Συχνά το ζευγάρι έχει να αντιμε-
τωπίσει τις ασθένειες και τους θανάτους των δικών του γονιών
(Μαλικιώση-Λοΐζου, 2006).
Ο θάνατος είναι μία κατάσταση που έχει επιπτώσεις σε όλα
τα μέλη μιας ευρύτερης οικογένειας. Ήδη από το 1967 θεωρείται
το γεγονός ζωής που λαμβάνει την πρώτη και υψηλότερη θέση
πρόκλησης στρες ανάμεσα σε σαράντα τρεις θεωρητικά τραυ-
ματικές καταστάσεις, οι οποίες είναι καταγραμμένες στην Κλί-
μακα Κοινωνικής Αναπροσαρμογής των Holmes και Rahe (βλ.
Πίνακα 1) (Holmes & Rahe, 1967). Σκοπός του βιβλίου είναι να
βοηθήσει τους γονείς να προσαρμοστούν στις σημαντικές αλ-
λαγές που συμβαίνουν μετά από τον θάνατο αγαπημένου προ-
σώπου υποδεικνύοντας τους ακόλουθους στόχους για ομαδική
ή ατομική εργασία (εννοούμε τη συμμετοχή σε ατομικές συνε-
δρίες ή τη συμμετοχή σε Ομάδες Σχολών Γονέων).
Η συμβουλευτική γονέων για τη διαχείριση θανάτου και
πένθους μπορεί να διευκολύνει τη διαδικασία προσαρμογής
των γονέων που αντιμετωπίζουν έναν θάνατο ή μια απώλεια,
προσφέροντας ένα πλαίσιο υποστήριξης και ασφάλειας, ώστε
να μπορέσουν οι γονείς να εκφράσουν τα συναισθήματά τους,
να μοιραστούν τις αγωνίες τους σχετικά με το μεγάλωμα των
παιδιών τους και να διαχειριστούν το άγχος τους, τόσο με τη
βοήθεια του ειδικού ψυχικής υγείας όσο και με την παρέμβαση
των μελών της ομάδας (Σχολές Γονέων), η οποία είναι καθορι-
στική.
Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι της συμβουλευτικής γονέων
για τη διαχείριση θανάτου και πένθους είναι:
••Η ψυχοκοινωνική προσαρμογή των γονέων στην πραγ-
ματικότητα που έχει διαμορφωθεί μετά από μια απώλεια ή
έναν θάνατο αγαπημένου προσώπου.
••Η ψυχολογική υποστήριξη των γονέων σχετικά με την προ-
σαρμογή τους στις νέες συνθήκες και τις πιθανές πρακτικές
δυσκολίες όπως είναι τα οικονομικά προβλήματα, το άγχος
από την διακοπή του συνηθισμένου τρόπου ζωής της οι-
κογένειας (π.χ. ενδεχόμενη αλλαγή κατοικίας, γειτονιάς),
ανεπαρκές υποστηρικτικό δίκτυο, περισσότερες ευθύνες ή
τις ψυχολογικές δυσκολίες όπως είναι η θλίψη, ο θυμός, η
ανασφάλεια (Μπρούμου, 2010. Παππά, 2006).
••Η αντιμετώπιση των συναισθηματικών δυσκολιών των γο-
νέων. Ο θάνατος και το πένθος αποτελεί μια επίπονη διαδι-
κασία, την οποία διευκολύνει σημαντικά τόσο η συνδρομή
του ειδικού συντονιστή όσο και η εμπειρία και των άλλων
μελών της ομάδας.
••Η τόνωση της αυτοεκτίμησης και της διεκδικητικότητας
των μελών της ομάδας γονέων. Οι γονείς που έχουν να
αντιμετωπίσουν μια απώλεια ή έναν θάνατο, συνήθως, βι-
ώνουν συναισθήματα ανεπάρκειας στο γονικό τους ρόλο.
••Η λήψη αποφάσεων μετά την απώλεια ή τον θάνατο. Ο
γονέας πρέπει να αναλάβει μόνος του την ευθύνη λήψης
αποφάσεων και για τον ίδιο ως άτομο όσο και για το παιδί/
τα παιδιά του.
••Η βελτίωση της επικοινωνίας, η οποία θα προκύψει από το
μοίρασμα των εμπειριών και των συναισθημάτων με τον ει-
δικό ψυχικής υγείας και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας σε
Σχολές Γονέων (Η ομάδα, ως υποστηρικτικό πλαίσιο, θα
αποτελέσει και έναν πυρήνα κοινωνικοποίησης και κοινω-
νικής δικτύωσης για τα μέλη της).
••Η πρόληψη της ψυχικής υγείας των γονέων, αλλά και όλων
των μελών της οικογένειας. Η συμβουλευτική γονέων για
τη διαχείριση θανάτου και πένθους βοηθά τους γονείς να
προωθήσουν την ποιότητα της σχέσης τους με το παιδί/
τα παιδιά τους. Επίσης, βοηθούν τους γονείς να νιώσουν
επαρκείς στην άσκηση του γονικού τους ρόλου (Χουρδάκη,
2000α, 2000β).
••Να βοηθήσει τους γονείς να κατανοήσουν με ποιο τρόπο
τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς αντιδρούν -έκδηλα ή σιω-
πηρά- στην πρόσφατη ή επικείμενη απώλεια ενός αγαπημέ-
νου τους προσώπου.
••Να προσφέρει στους γονείς γνώσεις, δεξιότητες και στρα-
τηγικές προκειμένου να υποστηρίξουν με τον καλύτερο και
αποτελεσματικότερο τρόπο τα παιδιά και τις οικογένειες
τους σε μια περίοδο βαθύτατης θλίψης και αβεβαιότητας.
••Να ενημερώσει τους γονείς για όσα μπορεί να βιώνει ένα
παιδί που θρηνεί για την απώλεια ή το θάνατο ενός μέλους
της οικογένειας και να τους ενθαρρύνει να αντιμετωπίσουν
με ειλικρίνεια και ευαισθησία τα συναισθήματα του.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τους γονείς,
αλλά και του ειδικούς ψυχικής υγείας, καθώς μέσα σε αυτό οι γο-
νείς θα βρουν όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζουν για να καταφέ-
ρουν να αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματα
που απορρέουν από την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Θα μάθουν πώς κάθε παιδί βιώνει την απώλεια και πώς οι ίδιοι,
ως θετικά πρότυπα, μπορούν να κρατήσουν τις συναισθηματι-
κές γέφυρες επικοινωνίας ανοικτές με το παιδί τους και να το
διευκολύνουν στην διαχείριση της απώλειας και στην έκφραση
των συναισθημάτων του. Η απώλεια ενός αγαπημένου είναι μια
σημαντική ματαίωση της υπάρχουσας κατάστασης και τα συ-
ναισθήματα που απορρέουν από αυτό το γεγονός είναι έντονα
και μπορεί να αποδεδειχθούν τοξικά αν δεν ασχοληθούμε μαζί
τους με δημιουργικό τρόπο. Γιατί γνωρίζουμε πόσο επιβαρυντι-
κό είναι για την υγεία μας η απόκρυψη των συναισθημάτων μας.
Η συναισθηματική καθοδήγηση των γονιών, σε συνδυασμό με
τα φύλλα εργασίας που προτείνονται στο τέλος του βιβλίου,
θα επιτρέψουν στο παιδί να διαχειριστεί τα έντονα συναισθή-
ματα του με θετικό τρόπο, να κάνει την αδυναμία του δύναμη
και να αναπτύξει την απαραίτητη συναισθηματική νοημοσύνη
για να βοηθήσει το ίδιο τον εαυτό του. Σιγά σιγά το παιδί θα
αισθανθεί καλύτερα και θα βρει τη δύναμη να αποχαιρετήσει
το αγαπημένο πρόσωπο και να φυλάξει για πάντα στη μνήμη
του τις πολύτιμες στιγμές που πέρασε μαζί του (συνηθίζουμε να
το λέμε «ο καλός αποχαιρετισμός»). Οι γονείς μπορούν να δι-
δάξουν τρόπους διαχείρισης του πόνου στα παιδιά τους, τους
οποίους τα παιδιά θα μπορούν να χρησιμοποιούν σε όλη τους
τη ζωή, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό μια υγιή βάση για να
διαχειρίζονται παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον.